Open Overheid geeft een goed voorbeeld voor Grave: zo kan het ook!

We spraken met Jeroen van Spijk, als wethouder van de gemeente Haarlem onder meer verantwoordelijk voor dienstverlening, burgerparticipatie, bedrijfsvoering en ICT. Hij is trots op de vorderingen van Haarlem op Open Data gebied. We vroegen hem waarom Haarlem zo inzet op Open Overheid, wat zijn favoriete Open Data toepassingen zijn en welke hobbels hij in de praktijk tegenkomt.

Waarom vind je openheid als persoon belangrijk?

Ik merk dat als je met elkaar in gesprek gaat en openheid van zaken biedt dat daar een nieuwe dynamiek uit kan ontstaan. Dat je van elkaar leert en dingen zegt zoals: “Goh, dat wist ik niet”, of: “Je kunt het ook zo doen”. Openheid helpt daar heel erg bij. Door de technologie die digitale openheid mogelijk maakt kun je denk ik heel spannende trajecten ingaan met elkaar. Dat zie je bijvoorbeeld met de sociale media; daardoor zijn we op een heel andere manier met elkaar in contact dan pakweg vijftien jaar geleden.

“Gemeente laat zien wat er kan!”

En als wethouder, waarom vind je openheid belangrijk?

Vertaald naar mijn rol als wethouder denk ik dan bijvoorbeeld aan een groep bewoners die wat willen veranderen aan hun park om er veel vaker met nog meer plezier gebruik van te kunnen maken. Dan willen die bewoners weten hoe het zit met de waterhuishouding en met het onderhoud van het park. Dan vragen ze zich af of ze andere bomen of bloemen kunnen toevoegen en of ze samen met anderen daar een buurtactiviteit kunnen organiseren. Dan denk ik: “Gemeente, laat zien wat er kan!”. Dit is een voorbeeld van zo’n heel andere dynamiek die wat mij betreft echt wat toevoegt.

Wat is je ambitie op het gebied van openheid?

Mijn ambitie is dat de overheid de technologie gebruikt om direct in een horizontale, meer gelijkwaardige relatie te komen met de samenleving. Ik zie een verschuiving van de verticale, hiërarchische relaties naar horizontale netwerkrelaties. Mensen kijken steeds minder op tegen grote instituties zoals de overheid, banken en de medische sector. Mensen zien dat tegenwoordig anders: “Wij zijn samen bezig om iets moois van de samenleving te maken”. De technologische ontwikkelingen versterken dat, bijvoorbeeld doordat mensen toegang hebben tot grote hoeveelheden data, via de iPad of computers. Doordat Haarlem informatie actief openbaar maakt krijgen inwoners een gelijkwaardiger informatiepositie. Dit zorgt ervoor dat we op een veel gelijkwaardiger niveau met elkaar kunnen communiceren.

Wat doet de gemeente Haarlem dan om in een meer gelijkwaardige relatie met inwoners te komen?

We zijn bezig om alle data die niet privacygevoelig zijn vrij te geven via opendata.haarlem.nl. Daar kun je bijvoorbeeld zien waar de leidingen en putdeksels liggen en waar de bomen en stoplichten staan. Maar ook zijn we bezig met een erfgoedkaart. Dan klik je op een huis en kun je zien dat het in 1722 is gebouwd. En dan is het heel erg leuk als je als bewoner kunt zien dat het huis 100 jaar geleden door die en die persoon nog is bewoond. Of je ziet daar gegevens over de architectuur van vroeger. En als je dan zegt dat je het gaat verbouwen dan kan je zelf al heel wat informatie ophalen. Maar je kan ook verhalen toevoegen. Een stad als Haarlem gaat door die interactie ook veel meer leven.

En als je dan kijkt wat we straks gaan doen, bijvoorbeeld als de straatlantaarn stuk is en je meldt dat, dan gaat dat nu via vele gemeentelijke registratiesystemen, maar straks kun je als inwoner via Open Data zien of die straatlantaarn zelf al een bericht verstuurde naar degene die de lampen komt vervangen. Of straks met zelfrijdende auto’s, dan is het nodig dat die auto’s via onze Open Data weten of de stoplichten of rood of groen staan. Daarom vind ik het ook zo belangrijk dat onze Open Data realtime beschikbaar zijn.

Wat zijn je favoriete toepassingen van Open Data?

Dan denk ik als eerste aan openheid over de gemeentelijke financiën. De buurtbegroting vind ik heel belangrijk. Laat zien wat je als overheid doet in een buurt of wijk, waar je geld aan besteedt. En dan niet in een heel dik boek wat niemand leest, maar je klikt op een kaart en dan zoom je in en zie je dat er zoveel duizend wordt besteed aan dit of voor dat. En dat burgers dan vragen waarom het niet meer of minder is, of met ideeën komen om het anders te organiseren. Dat soort dialogen vind ik heel erg interessant.

Een tweede voorbeeld van een toepassingsmogelijkheid van Open Data die in me opkomt is de serviceverlening. Als er een bankje stuk is, een stoeptegel scheef ligt of er veel klachten zijn over één thema of in één wijk. Dat je dan als ambtelijke organisatie bedenkt dat je daar iets extra’s moet doen dan alleen de scheefliggende stoeptegels rechtleggen.

Mijn derde favoriet is de luchtkwaliteit; wij meten die op vele punten in de stad. Stel dat er daar bijzonder veel verontreinigde lucht gemeten wordt (wat nu niet zo is) dan kunnen we automatisch maatregelen nemen en via de verkeersborden automobilisten via een andere route de stad in leiden. Echt een mooi voorbeeld van hoe Haarlem op weg is om een Smart City te worden.

Op het gebied van Open Haarlem, waar ben je trots op als wethouder?

Ik ben trots op alles rond Open Data dat we aan het ontwikkelen zijn. Ik hoor vanuit het hele land dat Haarlem heel goed bezig is, misschien zelfs voorop loopt. We doen mee met allerlei competities en komen dan toch in ieder geval in de top 3. Ook op het gebied van dienstverlening zijn we heel sterk bezig, hoe kan je bijvoorbeeld zorgen dat inwoners sneller hun paspoort krijgen? Of hoe kunnen inwoners vanuit huis bijvoorbeeld hun bruiloft plannen? Je kunt de dienstverlening heel wat makkelijker maken als je gebruik maakt van moderne ICT hulpmiddelen. En wij lopen daar als Haarlem gewoon in voorop. Natuurlijk moet ik nog een slag om de arm houden, maar voorlopig staan we nog op de eerste plek in de Digitale Stedencompetitie.

Haarlem nam deel aan Noord-Holland Slimmer. Hoe beviel die samenwerking?

Heel goed! Het Open Data portaal is eigenlijk het resultaat geweest van Noord-Holland Slimmer, een samenwerking met verschillende steden en dorpen in Noord-Holland en de provincie. Als Haarlem kozen we voor een grondige aanpak met veel dialoog met inwoners en bedrijven. Dus niet alleen een paar datasets beschikbaar stellen, maar als we het dan doen, laten we het dan meteen goed doen over de volle breedte. De aanpak van realtime Open Data in Haarlem doen we heel grondig, we willen de basis op orde hebben. Als andere gemeenten dat ook op die manier gaan doen, dan wordt het ook interessant voor de markt. Als we over ongeveer een jaar klaar zijn met de basis, dan levert dat echt vele toepassingen op. Daarvan ben ik overtuigd.

Wat doet Haarlem nog meer op het gebied van Open Overheid?

Bijvoorbeeld de Open Aanpak die we hebben op het gebied van beheer van het openbaar groen of de veiligheid. Dat is heel wezenlijk voor mij: de maatschappelijke problematiek is van de maatschappij, inclusief burgemeester, wethouders en ambtenaren. Dat bedoel ik ook met horizontale samenwerking. Daarin laten we als gemeente voortdurend zien wat werkt en niet werkt. Eerste opgave is trouwens om te zien hoeveel mooie initiatieven er al in de stad zijn, bijvoorbeeld burgerinitiatieven om het erfgoed van de stad te behouden. Dat willen we ook gaan toevoegen aan opendata.haarlem.nl. Daarnaast gaan we trouwens ook gewoon de wijk in als gemeente om ons oor te luisteren te leggen.

Ook leren we van kennisinstellingen en andere gemeenten. Zo voeren we hier het in Tilburg bedachte MijnWOZ in, een werkwijze waarbij inwoners inzage hebben in de WOZ-waarde van hun huis en deze kunnen corrigeren voordat ze hun belastinggeld betalen dat op deze WOZ-waarde gebaseerd is. Deze nieuwe vorm van dienstverlening levert veel minder bezwaarschriften op.

Tegen welke hobbels rond Open Overheid is Haarlem aangelopen en hoe zijn jullie daarmee omgegaan?

Je moet wel een cultuur hebben die de toegevoegde waarde ziet van deze ontwikkelingen. Als je niet de politiek, de inwoners of je mede-overheden meekrijgt dan werkt het niet. Je moet echt even volhouden om te zien wat het allemaal oplevert. Er zit een investeringstijd in en die tijd moet je gewoon overbruggen. Op lange termijn verdienen we onze investeringen terug. En natuurlijk is er ook angst voor openheid. Dat mensen vragen waarom een gemeentelijk project bijvoorbeeld 30.000 euro kost en dat je dat dan ambtelijk of politiek moet verdedigen. Ik zeg dan altijd: “Dat project kostte altijd al zoveel en nu laten we het zien”. Als mensen dan door zo’n eerste verbazingsfase heen zijn dan komen er langzaamaan andere vragen op zoals: “Kunnen meer effect voor minder geld krijgen? Kan het anders? Wat kan ik bijdragen?”. En ambtelijk zijn er ook hobbels. Met name het zorgen dat alle processen op orde zijn, zodat ook de data op orde zijn, dat is soms nog een hele opgave. Dit alles vereist gewoon vasthouden aan je visie en volharding, leiderschap en durf.

Zie je Open Overheid als een kans of een bedreiging?

Absoluut als een kans! Je moet alleen wel goed omgaan met privacy en beveiliging; dat zijn belangrijke randvoorwaarden. Het is echt een kans om met inwoners de dienstverlening te optimaliseren en met elkaar in contact te zijn. Bijvoorbeeld die groep mensen die met dat park bezig zijn. Als die door Open Data ontdekken dat een ander probleem in de wijk veel groter is, bijvoorbeeld jeugdwerkloosheid, dan zou ik het heel gaaf vinden als ze zelf bedenken dat ze hun energie op iets anders richten, of beter: op allebei. Wie weet zijn er slimme combinaties te maken waar wij nu nog niet aan denken.

Ook denk ik aan en groep inwoners in Schalkwijk die laatst Warmte Koude Opslag onder hun huizen wilde om energie zuiniger te zijn. Die groep maakte voor hun simulatiemodellen en berekeningen ook gebruik van onze Open Data. Zo konden ze zien dat hun idee bij het ene huis wel rendabel was en bij het andere niet. Mooi vind ik dat.

Corinne Sol was aanwezig bij het interview met Jeroen van Speijk en filmde delen van het gesprek. Bekijk het filmpje dat zij maakte:

Foto: Yvonne Mul