Gastcolumn van Ben Bongaards: De kleren van de Keizer.

Ik herinner me dat ik in de nadagen van
Franco’s dictatuur als student een paar dagen rondtoerde in Spanje. Het moet
rond 1974 geweest zijn. In mijn onnozelheid dacht ik: ‘Wie maakt me wat?
Vakantie is vakantie.’ Het was in de tijd dat je hartelijk welkom was aan de
Costa Brava maar het regime werd nerveus als je nieuwsgierig was naar wat er
verder te koop was in Spanje. Mijn onnozelheid verdween als sneeuw in de zon,
toen ik twee dagen na elkaar door de Guardia Civil met een karabijn in de
aanslag werd staande gehouden. 

De enige reden die ik kon bedenken was mijn
Nederlands nummerbord. Het was een harde kennismaking met het verschil tussen
leven in vrijheid en in een dictatuur. Ik heb toen rechtsomkeert gemaakt naar
Frankrijk. Het werd me nog veel duidelijker toen ik in de buurt van de grens
een tweetal Spaanse medestudenten had opgepikt. Tot de grens bestond de
conversatie enkel uit algemeenheden maar we waren nog geen kilometer in
Frankrijk of de zwijgzame reisgenoten ontpopten zich als kritische jongelui die
me maar wat graag wilden vertellen wat hen bezielde. Vertrouwen; in een
dictatuur wantrouw je standaard iedereen…

Wij leven in een democratie. Een van de
aspecten daarvan is vrijheid van meningsuiting. Die vrijheid is de laatste
jaren meer en meer een absoluut gegeven geworden en lijkt daarmee enigszins
boven de andere grondwettelijke vrijheden uitgestegen te zijn. Soms lijkt het
principe absurde vormen aan te nemen als je hoort en ziet wat er aan onzin,
onbeschoftheid en smeerlapperij verkocht wordt met een beroep op de vrijheid
van meningsuiting. Maar het middel is al snel erger dan de kwaal als je onderscheid
gaat maken. Wie bepaalt wat fatsoenlijk is, wat verstandig is, wat goed is? Doe
ik dat of degene met wie ik het niet eens ben? 

Macht is één van de instrumenten
die horen bij het spel van de politiek. Je kunt nog zo mooie plannen hebben;
als je niet genoeg macht kunt organiseren, komt er niets van terecht. Dat spel
vraagt nogal wat van politici. Het is het spel van de democratie, van kiezers
en gekozenen, van bestuurders en mensen die bestuurd worden, van mensen met
allerlei denkrichtingen en stromingen. In theorie van heel de maatschappij. 

Een
ingewikkeld spel met ingewikkelde regels maar het principe is simpel en helder:
in een democratie moeten we er samen uit zien te komen; een gekozene draagt
macht (verantwoording) namens de gemeenschap en wordt geacht ook verantwoording
af te leggen aan diezelfde gemeenschap. Dat hoort het credo te zijn van
politici in een democratisch bestel: namens de kiezers en ten behoeve van hen.

Als je de Graafse politiek gadeslaat, zie je
in een oogopslag dat er wel een en ander valt af te dingen op deze algemene
principes. Je ziet politici aan het werk die lak (lijken te) hebben aan de
kiezer. Verantwoording afleggen? Openheid van zaken geven? Deze vraagtekens
zetten is zo ongeveer de vragen beantwoorden. Het is toch een gotspe dat onze
volksvertegenwoordigers zich hullen in stilzwijgen en geheimhouding over alles
wat er misgaat en gebrekkig geïnformeerde toeschouwers kwalijk nemen dat ze
slecht geïnformeerd zijn en vragen stellen. Lastige vragen, inderdaad, maar wel
terecht. Al was het alleen maar omdat burgers het recht hebben om geïnformeerd
te worden en rekening en verantwoording te krijgen van het bestuurlijke doen en
laten van hun bestuurders.