LeerNetwerkLocaleDemocratie: Raadsleden bijdrage vanuit Zwolle.
Als lid van deze club van meer dan 40 raadsleden ontving ik deze bijdrage vanuit Zwolle. Binnenkort worde alle voorstellen, suggesties gebundeld. In Arnhem is dan de slotbijeenkomst. Op 10 maart, tijdens mijn afscheidspeech in de raad, ga ik iets vertellen van het geleerde.
Posted in gemeenteraad
Zwolle by patrickpolitiek on januari 23, 2015
Zwolle by patrickpolitiek on januari 23, 2015
Het is een open deur waar ik graag doorheen
stap: de verhouding tussen ‘de overheid’ en ‘de burger’ is aan het verschuiven.
Iedereen begrijpt dat ‘de overheid’ en ‘de burger’ niet bestaan, net zo min als
‘de Nederlander’ (al mocht Máxima dat niet gewoon zeggen), dus het verschuiven
van een rolverdeling tussen beide niet-bestaansvormen is een ‘schimmig’ gedoe.
Of positiever gezegd: het gaat om een ontwikkeling die haar schaduw ver
vooruitwerpt en waarvan alleen nog maar contouren zichtbaar zijn.
stap: de verhouding tussen ‘de overheid’ en ‘de burger’ is aan het verschuiven.
Iedereen begrijpt dat ‘de overheid’ en ‘de burger’ niet bestaan, net zo min als
‘de Nederlander’ (al mocht Máxima dat niet gewoon zeggen), dus het verschuiven
van een rolverdeling tussen beide niet-bestaansvormen is een ‘schimmig’ gedoe.
Of positiever gezegd: het gaat om een ontwikkeling die haar schaduw ver
vooruitwerpt en waarvan alleen nog maar contouren zichtbaar zijn.
In het leernetwerk vernieuwing (lokale)
demokratie denken we met een heleboel raadsleden na over de betekenis die deze
verschuiving heeft of krijgt voor de rol en het functioneren van
‘volksvertegenwoordigers’: in theorie vertegenwoordigen raadsleden immers de
mensen die hen in de gemeenteraad hebben gekozen. Dat vertegenwoordigen is ook
al lang een fictie, althans in de directe betekenis van het woord, want ik ken
alle 2191 mensen die op mij hebben gestemd natuurlijk niet allemaal
persoonlijk: we hebben immers vrije en geheime verkiezingen. De
vertegenwoordiging loopt via een verkiezingsprogramma waarvan
kiezers hoogstens via een stemhulp enige notie van hebben
genomen…
demokratie denken we met een heleboel raadsleden na over de betekenis die deze
verschuiving heeft of krijgt voor de rol en het functioneren van
‘volksvertegenwoordigers’: in theorie vertegenwoordigen raadsleden immers de
mensen die hen in de gemeenteraad hebben gekozen. Dat vertegenwoordigen is ook
al lang een fictie, althans in de directe betekenis van het woord, want ik ken
alle 2191 mensen die op mij hebben gestemd natuurlijk niet allemaal
persoonlijk: we hebben immers vrije en geheime verkiezingen. De
vertegenwoordiging loopt via een verkiezingsprogramma waarvan
kiezers hoogstens via een stemhulp enige notie van hebben
genomen…
Mensen laten zich natuurlijk anno nu
natuurlijk ook niet meer louter vertegenwoordigen. Ja, alle bestuurlijke
formaliteiten laten we graag aan raadsleden over (ja ‘we’, want ik ben ook
gewoon inwoner van de stad). Maar als het er op aan komt, als het ons zelf
aangaat, als het onze directe leefomgeving betreft of iets waar we persoonlijk
mee begaan zijn, dan bemoeien we ons daar uiteraard lekker zelf mee!
natuurlijk ook niet meer louter vertegenwoordigen. Ja, alle bestuurlijke
formaliteiten laten we graag aan raadsleden over (ja ‘we’, want ik ben ook
gewoon inwoner van de stad). Maar als het er op aan komt, als het ons zelf
aangaat, als het onze directe leefomgeving betreft of iets waar we persoonlijk
mee begaan zijn, dan bemoeien we ons daar uiteraard lekker zelf mee!
Naast de vertegenwoordigende demokratie bloeit
dus de meewerkende en de meepratende demokratie op, hier en daar zijn zelfs al
vroege uitlopers van de meebeslissende demokratie waarneembaar of ontkiemt
zowaar iets van directe zeggenschap en eindverantwoordelijkheid van inwoners.
dus de meewerkende en de meepratende demokratie op, hier en daar zijn zelfs al
vroege uitlopers van de meebeslissende demokratie waarneembaar of ontkiemt
zowaar iets van directe zeggenschap en eindverantwoordelijkheid van inwoners.
De vraag is dan: wat is de rol en
verantwoordelijkheid van volksvertegenwoordigers bij dergelijke deliberatieve
en directe vormen van demokratie?
verantwoordelijkheid van volksvertegenwoordigers bij dergelijke deliberatieve
en directe vormen van demokratie?
Zo veel mogelijk zeggenschap
De afgelopen pakweg acht jaar – twee
raadstermijnen – speelde ik naast de rol van volksvertegenwoordiger die
typische partijstandpunten namens de achterban naar voren brengt, ook meer en
meer de rol van ‘volksverbinder’ (de term die de Gemeenteraad van de Toekomst
en de Raad Openbaar Bestuur gebruiken), die initiatiefnemers in de stad
adviseert, in contact brengt met de juiste mensen binnen en buiten de gemeentelijke
organisatie en tegelijkertijd zowel meedenkt aan concrete oplossingen of
alternatieven, als op het platform van de gemeentepolitiek probeert structurele
aanpassingen te bewerkstelligen om een betere weg te banen voor toekomstige
initiatieven. Ik vind het namelijk belangrijk dat alle mensen zo veel
mogelijk zeggenschap over hun eigen leven hebben [1].
Dat is voor mij bij uitstek hét demokratische principe.
raadstermijnen – speelde ik naast de rol van volksvertegenwoordiger die
typische partijstandpunten namens de achterban naar voren brengt, ook meer en
meer de rol van ‘volksverbinder’ (de term die de Gemeenteraad van de Toekomst
en de Raad Openbaar Bestuur gebruiken), die initiatiefnemers in de stad
adviseert, in contact brengt met de juiste mensen binnen en buiten de gemeentelijke
organisatie en tegelijkertijd zowel meedenkt aan concrete oplossingen of
alternatieven, als op het platform van de gemeentepolitiek probeert structurele
aanpassingen te bewerkstelligen om een betere weg te banen voor toekomstige
initiatieven. Ik vind het namelijk belangrijk dat alle mensen zo veel
mogelijk zeggenschap over hun eigen leven hebben [1].
Dat is voor mij bij uitstek hét demokratische principe.
Omdat bij de selectie van de initiatieven
waarvoor ik mij sterk maak en de manier waarop ik mijn netwerk inzet om
medeburgers verder te helpen vanzelfsprekend mijn eigen politieke principes en
standpunten meespelen, verkies ik de term ‘ideeënmakelaar’ boven
‘volksverbinder’: ik knoop niet neutraal wat touwtjes aan elkaar, maar
‘verrijk’ ideeën, breng eigen accenten aan en leg vooral verbindingen van een
bepaalde ‘kleur’ [2].
waarvoor ik mij sterk maak en de manier waarop ik mijn netwerk inzet om
medeburgers verder te helpen vanzelfsprekend mijn eigen politieke principes en
standpunten meespelen, verkies ik de term ‘ideeënmakelaar’ boven
‘volksverbinder’: ik knoop niet neutraal wat touwtjes aan elkaar, maar
‘verrijk’ ideeën, breng eigen accenten aan en leg vooral verbindingen van een
bepaalde ‘kleur’ [2].
Stadsgesprekken en zo
Op dit moment zie ik voor mezelf ook een
belangrijke opdracht binnen de gemeentepolitiek. Er staan veel
initiatiefnemers ‘voor de deur van het stadhuis’ te trappelen van ongeduld; zij
hebben op allerlei manieren de gemeente nodig om hun plan te realiseren of op
zijn minst verder te helpen. (Er is in Zwolle een sterke ‘kantelbeweging’, die
ook nadrukkelijk naar verbinding met de gemeente en de gemeentepolitiek zoekt.)
Ik zit als raadslid ‘binnen’ in dat stadhuis en vind het mijn
verantwoordelijkheid om de deuren open te zetten en met ‘de hele
politiek’ naar buiten te gaan. Dat kan zowel online als fysiek
in de vorm van stadsgesprekken en zo: van wijkdialogen tot burgerpanels, met de
traditionele opkomst of door loting samengesteld. Op dit pad zetten we in
Zwolle ook stappen vooruit, al gaat het mij niet gauw snel genoeg [3].
belangrijke opdracht binnen de gemeentepolitiek. Er staan veel
initiatiefnemers ‘voor de deur van het stadhuis’ te trappelen van ongeduld; zij
hebben op allerlei manieren de gemeente nodig om hun plan te realiseren of op
zijn minst verder te helpen. (Er is in Zwolle een sterke ‘kantelbeweging’, die
ook nadrukkelijk naar verbinding met de gemeente en de gemeentepolitiek zoekt.)
Ik zit als raadslid ‘binnen’ in dat stadhuis en vind het mijn
verantwoordelijkheid om de deuren open te zetten en met ‘de hele
politiek’ naar buiten te gaan. Dat kan zowel online als fysiek
in de vorm van stadsgesprekken en zo: van wijkdialogen tot burgerpanels, met de
traditionele opkomst of door loting samengesteld. Op dit pad zetten we in
Zwolle ook stappen vooruit, al gaat het mij niet gauw snel genoeg [3].
Daarnaast probeer ik ook burgers zoveel
mogelijk middelen in handen te geven om (samen) sterk te staan en dingen ‘met
elkaar voor elkaar’ voor elkaar te krijgen. Een mooi beginnetje is het right
to challenge in de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015, waar we in
Zwolle echt werk van maken [4]. Maar
ik ben ook bezig met verdergaande rechten zoals budgetmonitoring,
wijkbegrotingen en bewonersrechten als het recht op gebruik van maatschappelijk
vastgoed [5].
mogelijk middelen in handen te geven om (samen) sterk te staan en dingen ‘met
elkaar voor elkaar’ voor elkaar te krijgen. Een mooi beginnetje is het right
to challenge in de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015, waar we in
Zwolle echt werk van maken [4]. Maar
ik ben ook bezig met verdergaande rechten zoals budgetmonitoring,
wijkbegrotingen en bewonersrechten als het recht op gebruik van maatschappelijk
vastgoed [5].
2025
Als we bij wijze van vingeroefening proberen
dit proces van verdergaande demokratisering (of ‘doordecentralisering’) nog
eens wat verder door te denken, tendeert in mijn ogen de rol
van het raadslid naar die van spelverdeler. Een hoop bestuurlijke dingen zullen
door een klassieke volksvertegenwoordiging worden afgehandeld, maar daarnaast
is er veel meer ‘samenspel’ tussen overheid en burgers. De verdeling tussen
beide spelvormen in de gaten houden, zal misschien wel de grootste
verantwoordelijkheid van het raadslid van de toekomst worden.
dit proces van verdergaande demokratisering (of ‘doordecentralisering’) nog
eens wat verder door te denken, tendeert in mijn ogen de rol
van het raadslid naar die van spelverdeler. Een hoop bestuurlijke dingen zullen
door een klassieke volksvertegenwoordiging worden afgehandeld, maar daarnaast
is er veel meer ‘samenspel’ tussen overheid en burgers. De verdeling tussen
beide spelvormen in de gaten houden, zal misschien wel de grootste
verantwoordelijkheid van het raadslid van de toekomst worden.
En misschien krijgt een raadslid op den duur
daardoor steeds minder een inhoudelijke verantwoordelijkheid (ideeënmakelaar)
en steeds meer procesverantwoordelijkheid: zorgen voor een gelijk speelveld
tussen burgers, informatiestromen bewaken of garanderen, bepalen of de
budgetverantwoordelijkheid wel ‘laag’ genoeg in de samenleving ligt – dat soort
dingen. Doe-demokratie (de term is van Plasterks nota [6])
is in mijn ogen niet alleendoen, maar moet vooral ook demokratisch zijn:
iedereen heeft even veel kans en recht om mee te doen en de raad wordt wellicht
de hoeder van het demokratische gehalte van de demokratie. De bewaker van een
gemeentebestuur waarin iedereen zo veel mogelijk zeggenschap over het eigen
leven en de eigen leefomgeving heeft. Daarbij horen dan misschien ook moderne
vormen van de middelen die een volkstribuun in de Romeinse republiek [7] ter
beschikking stonden: een unieke doorzettingsmacht (vetorecht, interventierecht)
ten behoeve van een goed functionerende samenspel tussen overheidsbestuur en
zelfbestuur door burgers. En wie weet ook een digitaal ‘schervengericht ‘[8] waarmee
burgers per referendum de loopbaan van een politicus met te veel eigen ideeën
aan diggelen kunnen slaan.
daardoor steeds minder een inhoudelijke verantwoordelijkheid (ideeënmakelaar)
en steeds meer procesverantwoordelijkheid: zorgen voor een gelijk speelveld
tussen burgers, informatiestromen bewaken of garanderen, bepalen of de
budgetverantwoordelijkheid wel ‘laag’ genoeg in de samenleving ligt – dat soort
dingen. Doe-demokratie (de term is van Plasterks nota [6])
is in mijn ogen niet alleendoen, maar moet vooral ook demokratisch zijn:
iedereen heeft even veel kans en recht om mee te doen en de raad wordt wellicht
de hoeder van het demokratische gehalte van de demokratie. De bewaker van een
gemeentebestuur waarin iedereen zo veel mogelijk zeggenschap over het eigen
leven en de eigen leefomgeving heeft. Daarbij horen dan misschien ook moderne
vormen van de middelen die een volkstribuun in de Romeinse republiek [7] ter
beschikking stonden: een unieke doorzettingsmacht (vetorecht, interventierecht)
ten behoeve van een goed functionerende samenspel tussen overheidsbestuur en
zelfbestuur door burgers. En wie weet ook een digitaal ‘schervengericht ‘[8] waarmee
burgers per referendum de loopbaan van een politicus met te veel eigen ideeën
aan diggelen kunnen slaan.
De toekomst zal leren of en in hoeverre we dan
‘terug’ zijn bij de idealen van de jaren ’60, bij de oude Romeinse
republikeinse rechtstaat of bij de ‘basisdemokratie’ van de stadsstaat Athene…
‘terug’ zijn bij de idealen van de jaren ’60, bij de oude Romeinse
republikeinse rechtstaat of bij de ‘basisdemokratie’ van de stadsstaat Athene…
Deze tekst is oorspronkelijk geschreven ten
behoeve van reflectie in het Leernetwerk
Lokale Democratie
behoeve van reflectie in het Leernetwerk
Lokale Democratie
[1] zie ook mijn blog Zeggenschap en tegenmacht
[2] In Zwolle kent de gemeente overigens een
ambtenaar in de rol van ideeënmakelaar, ziehttps://www.zwolle.nl/doemee/ideeenmakelaar Ik
ontleen aan die functie de term, niet de rol: die is met name gericht op het
begeleiden van burgerinitiatieven door de krochten van de interne ambtelijke
organisatie. Als raadslid ben je ook en met name ‘in de stad’ actief als
verbinder en makelaar, niet alleen ‘in het stadhuis’.
ambtenaar in de rol van ideeënmakelaar, ziehttps://www.zwolle.nl/doemee/ideeenmakelaar Ik
ontleen aan die functie de term, niet de rol: die is met name gericht op het
begeleiden van burgerinitiatieven door de krochten van de interne ambtelijke
organisatie. Als raadslid ben je ook en met name ‘in de stad’ actief als
verbinder en makelaar, niet alleen ‘in het stadhuis’.
[3] Voorbeelden uit de Zwolse actuele
politiek: GroenLinks Deltaplan voor de demokratie, van vlak voor de
gemeenteraadsverkiezingen 2014: https://patrickpolitiek.wordpress.com/2014/03/17/deltaplan-voor-de-demokratie/,
onze inzet voor echte stadsgesprekken: https://zwolle.groenlinks.nl/nieuws/naar-een-%C3%A9cht-stadsdebat (waarvoor
ook daadwerkelijk steun is in de raad: https://zwolle.groenlinks.nl/nieuws/steun-voor-echt-stadsdebat)
en recentelijk nog de aandacht voor de experimenteerruimte die minister
Plasterk wil bieden:https://zwolle.groenlinks.nl/nieuws/groenlinks-wil-zwolse-initiatieven-helpen-door-knellende-regels-te-omzeilen.
(Ik werk op dit vlak overigens veel samen met burgerraadslid Remko de Paus, die
in 1998 is afgestudeerd op interactieve beleidsvorming en met name de
participatie van etnische minderheden.)
politiek: GroenLinks Deltaplan voor de demokratie, van vlak voor de
gemeenteraadsverkiezingen 2014: https://patrickpolitiek.wordpress.com/2014/03/17/deltaplan-voor-de-demokratie/,
onze inzet voor echte stadsgesprekken: https://zwolle.groenlinks.nl/nieuws/naar-een-%C3%A9cht-stadsdebat (waarvoor
ook daadwerkelijk steun is in de raad: https://zwolle.groenlinks.nl/nieuws/steun-voor-echt-stadsdebat)
en recentelijk nog de aandacht voor de experimenteerruimte die minister
Plasterk wil bieden:https://zwolle.groenlinks.nl/nieuws/groenlinks-wil-zwolse-initiatieven-helpen-door-knellende-regels-te-omzeilen.
(Ik werk op dit vlak overigens veel samen met burgerraadslid Remko de Paus, die
in 1998 is afgestudeerd op interactieve beleidsvorming en met name de
participatie van etnische minderheden.)
[4] Zie https://zwolle.groenlinks.nl/uitgelicht en
met name https://zwolle.groenlinks.nl/right-challenge
met name https://zwolle.groenlinks.nl/right-challenge
[5] zie voor mijn ideeën hierover https://zwolle.groenlinks.nl/burgerkracht
[6] De doe-democratie. Kabinetsnota ter
stimulering van een vitale samenlevinghttp://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/publicaties/2013/07/09/kabinetsnota-doe-democratie.html
stimulering van een vitale samenlevinghttp://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/publicaties/2013/07/09/kabinetsnota-doe-democratie.html
[7] De Romeinse republiek wordt wel gezien
als een (ideaaltypische) gemengde constitutie waarin de bevoegdheden van de
twee ‘jaarkoningen’ (consuls), de artistokratie (senaat) en de burgers
(volksvergadering, volkstribunen) in een afgewogen geheel van checks
and balances elkaar in evenwicht hielden.
als een (ideaaltypische) gemengde constitutie waarin de bevoegdheden van de
twee ‘jaarkoningen’ (consuls), de artistokratie (senaat) en de burgers
(volksvergadering, volkstribunen) in een afgewogen geheel van checks
and balances elkaar in evenwicht hielden.
[8] in het oude Athene had men de
mogelijkheid ingebouwd van een referendum waarbij stemgerechtigden een
ambtsdrager konden ‘wegstemmen’ (ostrakisme)
mogelijkheid ingebouwd van een referendum waarbij stemgerechtigden een
ambtsdrager konden ‘wegstemmen’ (ostrakisme)