Formeren nieuwe stijl.

‘Het kan ook anders!’, luidde de verkiezingsslogan waarmee HOI Werkt glansrijk de gemeenteraadsverkiezingen won in Hilvarenbeek. De lokale partij – HOI staat voor helder, open, integer – had makkelijk met één andere partij een meerderheidscoalitie had kunnen vormen. Maar lijsttrekker Gon Boers had de kiezer ‘een nieuwe politiek’ beloofd en dat zal de Brabantse plattelandsgemeente (zes dorpen, 15 duizend inwoners) weten.

Om te beginnen is onder haar leiding een raadsbreed programma-akkoord gesmeed waaraan alle vijf partijen in de gemeenteraad hun fiat hebben gegeven – maar dat gebeurt in meer gemeenten. Het huzarenstuk van de nieuwe politiek in Hilvarenbeek is de werving van de drie wethouders: via een open sollicitatieprocedure.

‘De partijkleur is ondergeschikt aan ervaring en competentie’, zegt Boers (63). Tot nu toe kwam het vaak voor dat de fractievoorzitter van een partij of iemand die al heel lang meedraaide in de gemeenteraad als wethouder naar voren werd geschoven. Daarbij werd nauwelijks gekeken naar bestuurlijke kwaliteiten.

Het gevolg was dat coalitiepartijen hun eigen wethouder ‘uit de wind hielden’, voegt Boers eraan toe. Dat was fnuikend voor het debat. Coalitie en oppositie betrokken hun stellingen. Amendementen werden niet beoordeeld op inhoud, maar op wie ze had ingediend. Als ze van de tegenpartij kwamen, werden ze bijna automatisch afgeschoten.

‘Dat is een hoop verspilling van energie, tijd en moeite’, verzucht Boers. ‘Het moet gaan om de inhoud, niet om welk poppetje met een voorstel komt.’

Vacatures

Op de gemeentelijke website zijn de vacatures voor drie wethouders gepubliceerd, die uitgebreid werden verspreid via sociale media. Op de vacatures hebben 73 sollicitanten gereageerd, van wie slechts drie uit de gemeente Hilvarenbeek. Onder hen zijn 32 ex-wethouders en 24 kandidaten met andere bestuurlijke ervaring. Deze en volgende week houdt de selectiecommissie, bestaande uit vijf gemeenteraadsleden, de sollicitatiegesprekken.

Boers vindt het geen enkel probleem dat de meeste kandidaten van buiten Hilvarenbeek komen. De nieuwe wethouders, die naar verwachting volgende maand aantreden, hoeven niet in de gemeente te komen wonen – al wordt het gewaardeerd als ze dat wel doen. Krachtens de gemeentewet kan de raad ontheffing verlenen van die woonverplichting. Dat geldt nu nog voor een jaar, straks voor drie jaar, maar die termijn kan steeds worden verlengd.

‘Woonplaats en politieke kleur doen er niet toe. We willen de beste bestuurders voor Hilvarenbeek’, onderstreept Boers, voorzitter van de selectiecommissie. Ze moeten wel voeling hebben met de bewoners en ‘actief betrokken zijn’ bij de gemeenschap, ook buiten werktijd. Boers: ‘We zijn niet op zoek naar superambtenaren. Ze moeten de Brabantse mentaliteit hebben, want het moet wel gezellig blijven.’

Het is voor zover bekend voor het eerst dat een gemeenteraad het voltallige college van wethouders werft via een open sollicitatieprocedure. ‘Dat is uniek’, zegt bestuurskundige Marcel Boogers, hoogleraar innovatie en regionaal bestuur aan de Universiteit Twente. ‘In Almelo heeft de gemeenteraad weleens besloten om de opvolger van een opgestapte PvdA-wethouder te werven via een advertentie. Maar dat was voor één wethouderspost, niet voor een heel college.’

Het komt wel vaker voor dat afzonderlijke partijen vacatures openstellen voor het wethouderschap. ‘Je ziet dat het wethoudersambt steeds verder professionaliseert’, zegt Jeroen van Gool plaatsvervangend directeur van de Wethoudersvereniging. ‘De moderne wethouder heeft een toenemende hoeveelheid taken en verantwoordelijkheden. Het is geen erebaantje meer dat bijna automatisch wordt gegund aan de persoon met de langste staat van dienst in de fractie. Dat gebeurt nog steeds hoor, maar wel steeds minder. Want gemeenteraadslid en wethouder zijn echt twee aparte vakken.’

Wethouderspool

Nog vaker worden ex-wethouders van buiten direct benaderd met de vraag of ze ‘in’ zijn voor het wethouderschap in een andere gemeente. Landelijke partijen kunnen leunen op hun bestuurdersverenigingen. ‘Elke landelijke partij heeft zijn wethouderspool’, aldus Van Gool. ‘Lokale partijen hebben dat niet, maar gaan – als hun eigen reservoir is uitgeput – actief op zoek naar geschikte ex-wethouders in andere gemeenten.’

In 2016 kwam 13 procent van de wethouders van buiten de gemeente, zo blijkt uit onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Van Gool verwacht dat het percentage ‘externe wethouders’ verder zal toenemen.

Het wethoudersambt wordt steeds meer gezien als een gewone baan. ‘Toch ben je geen manager zoals in het bedrijfsleven’, voegt hij eraan toe. ‘Het blijft een politiek ambt, waarbij je functioneren wordt beoordeeld door politieke partijen in de gemeenteraad die elk hun eigen gedachtegoed en achterban hebben. Dat geldt zelfs voor de nieuwe wethouders in Hilvarenbeek.’

Bestuurskundige Boogers constateert dat her en der wordt geëxperimenteerd met ‘nieuwe vormen van lokaal bestuur’. Zo komt in de Brabantse gemeente Laarbeek een raadsbrede coalitie waaraan alle vijf politieke partijen meedoen en elke partij ook een eigen parttime wethouder levert.

Noord-Koreaanse toestanden

Op raadsbrede akkoorden is ook kritiek, omdat daardoor de controlerende kracht van de gemeenteraad en de rol van de oppositie zouden worden ondermijnd. Boogers ziet dat gevaar niet zo. ‘Sommigen spreken zelfs van Noord-Koreaanse toestanden in de lokale politiek’, aldus de bestuurskundige. ‘Maar in het traditionele coalitieakkoord verdedigen de coalitiepartijen het beleid en houden elkaar krampachtig vast, terwijl de oppositie het college het vuur aan de schenen legt – dan gebeurt er ook niet veel.’

Met een raadsbreed akkoord kan elke partij nog beslissen over de uitvoering van het programma, dat slechts op hoofdlijnen is vastgesteld. Dat kan het open debat in de gemeenteraad aanwakkeren. Bovendien is Boogers nog om een andere reden voorstander van zulke nieuwe vormen van lokaal bestuur: ‘Door de versnippering van de gemeenteraad zijn soms wel vijf of zes partijen nodig om een meerderheidscollege te vormen. Dat is pas echt de dood in de pot.’

Fractieleider Boers van HOI Werkt vindt het onzin dat er in het nieuwe systeem geen oppositie meer zou zijn in Hilvarenbeek. ‘Iedereen in de gemeenteraad kan zijn controlerende rol blijven vervullen’, zegt ze. ‘Je kunt kritiek hebben op het beleid, stevige oppositie kan je nog steeds voeren. Maar dat debat vindt nu transparant plaats, de eigen wethouder wordt niet uit de wind gehouden, alles gebeurt in het openbaar.

Bron: de Volkskrant