De plek van waarden in de cotalitieonderhandelingen
Een coalitieakkoord zou vier jaar lang een richtinggevend document van een nieuwe gemeenteraad moeten zijn. De praktijk is anders. Hoe kan het beter? Door expliciet te maken welke waarden leidend zijn in beleid.
Direct na de gemeenteraadsverkiezingen gaan lokale politieke partijen onderhandelen. Het resultaat leggen ze vast in een coalitie-of bestuursakkoord met de koers voor de komende vier jaar. Is het echt voor vier jaar? De praktijk laat zien dat dergelijke akkoorden snel ‘over datum’ zijn. En fungeert het akkoord als kompas? Ook dat kan beter.
Onderhandelaars kunnen de slaagkans, houdbaarheid en bruikbaarheid van een coalitieakkoord vergroten door vooraf leidende waarden te expliciteren. Dat is uiterst waardevol, niet alleen voor de kwaliteit van het akkoord.
Wat zijn waarden?
Maar wat zijn waarden eigenlijk en hoe vind je ze? Waarden zijn woorden voor wat mensen wensen. Het zijn diepgewortelde overtuigingen die richting geven aan hoe mensen vinden dat het moet of hoort. Denk aan woorden als zelfbeschikking, saamhorigheid en doelmatigheid. Ze gaan over doelen én gedragingen, overstijgen specifieke situaties en bepalen onze voorkeuren en keuzes. Deze kenmerken maken waarden zeer geschikt als politiek kompas. Ze geven richting aan actuele vraagstukken (wel of niet sluiten van het zwembad?) en aan toekomstige die we nog niet voorzien.
De meeste mensen, inclusief politici, zijn het niet gewend om wat ze belangrijk vinden expliciet te herleiden tot hun ‘waarden’. Het kan mensen helpen waarden te ontdekken door overdreven vaak de vraag te stellen ‘hoezo’ ze iets belangrijk vinden. In antwoorden op dit soort vragen liggen waarden verstopt. Het is de kunst ze te verwoorden en vervolgens te ordenen.
Voordelen en nadelen
Er zijn goede argumenten om waarden niet vooraf te expliciteren en op te nemen in een coalitieakkoord. Zo is de uitkomst van waardenanalyses weinig concreet, kost het onderhandelaars tijd en kosten denkbegeleiders die waarden helpen expliciteren geld.
Er zijn ook goede argumenten om het wel te doen. Allereerst verlopen onderhandelingen soepeler en sneller doordat onderhandelaars vooraf meer inzicht in en begrip hebben voor posities van anderen. Verder neemt de kans dat de coalitie ‘de hele rit uitzit’ toe doordat inzicht in waarden de ruimte vergroot voor gezamenlijke oplossingen bij conflicten. Het coalitieakkoord is verder langer houdbaar en beter bruikbaar omdat waarden in het akkoord fungeren als kompas bij beslissingen over nog onbekende vraagstukken. Voorts is het makkelijker een akkoord op hoofdlijnen te sluiten met meer ruimte voor meningsvorming in de gemeenteraad. De kwaliteit van de menings- en besluitvorming in de gemeenteraad neemt toe evenals de effectiviteit van beleid omdat waarden ambtenaren helpen hun werk goed te doen. Tenslotte kunnen burgers zich beter identificeren met lokale politiek omdat mensen waarden makkelijk snappen en waarden uitdrukken wat mensen begeren.
Gaat u straks onderhandelen? Pak dan vooraf deze argumenten er nog even bij en dring aan op een gezamenlijke waardenanalyse. Uw collega’s, ambtenaren en inwoners zullen u er vier jaar lang om prijzen.