Vice-voorzitter: meer dan stand-in voor de burgemeester.

Vicevoorzitter: meer dan stand-in voor burgemeester

DEN HAAG – Een meerderheid van de gemeenteraden maakt gebruik van de wettelijke mogelijkheid om een vicevoorzitter te benoemen, die niet de raadsnestor ofwel het langstzittende raadslid is. De vicevoorzitter vervangt de burgemeester indien nodig als voorzitter van de raad en levert een belangrijke bijdrage aan het bewaken van de integriteit en de kwaliteit van de besluitvorming in de gemeenteraad.

Wanneer de gemeenteraad van zijn wettelijk recht gebruikmaakt om een ander raadslid dan de raadsnestor als vicevoorzitter te benoemen, spelen niet alleen partijpolitieke overwegingen een rol maar ook de persoonlijke kwaliteiten van het betreffende raadslid. Vicevoorzitters van de raad moeten gezag hebben, politiek onafhankelijk kunnen optreden en hebben als belangrijkste eigenschappen: communicatieve vaardigheden, bestuurlijke sensitiviteit en betrokkenheid. Zij moeten een vergadering verdienstelijk kunnen leiden, conflicten kunnen hanteren en om kunnen gaan met de media. Vicevoorzitters hebben bij het vervullen van deze taken behoefte aan extra trainings- en ontwikkelingsmogelijkheden.

Dit blijkt uit het rapport “Hoeder van de raad of functie zonder inhoud? Een beschouwing op het vicevoorzitterschap van de gemeenteraad”. Het rapport is geschreven door Niels Karsten en Sabine van Zuydam van Tilburg University in opdracht van Raadslid.Nu, Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Aanleiding voor het onderzoek is de veranderende rol en samenstelling van de gemeenteraad en de veranderde rol van de burgemeester die door een grotere openbare orde en veiligheidsportefeuille politieker is geworden. Bovendien zou de vicevoorzitter de eenheid en de samenwerking in de gemeenteraad kunnen bevorderen.

Belang vicevoorzitter

De keuze voor een vicevoorzitter is niet zonder belang. Hij vervangt de burgemeester bij zijn afwezigheid als raadsvoorzitter. Wanneer alle wethouders afwezig zijn, is de vicevoorzitter van de gemeenteraad de eerste vervanger van de burgemeester. Bovendien draagt de vicevoorzitter bij aan het goed functioneren van de raad. De keuze voor een vicevoorzitter maakt de raad bij aanvang van de raadsperiode. “Doet de raad dit niet, dan wordt het voorzitterschap van de gemeenteraad bij verhindering of ontsteltenis van de burgemeester waargenomen door het langszittende lid van de raad.”

Vormvrij keuzeproces

Het keuzeproces van de vicevoorzitter is vormvrij, en ook de precieze taken van de vicevoorzitter liggen niet vast. Het rapport nodigt gemeenteraadsleden uit daar bewuster over na te denken. Nu laten zij zich nogal eens leiden door politieke opportuniteit en kijken ze minder naar wat er van vicevoorzitters wordt verwacht en welke vaardigheden daarvoor nodig zijn.

De vicevoorzitter is ouder en vaker man dan het gemiddelde raadslid. Hij is vaker fractievoorzitter en van een coalitiepartij, maar meestal is hij geen voorzitter van het presidium, zo blijkt uit het raadsleden- en griffiersonderzoek dat is gehouden in het kader van het Tilburgse rapport.

Counterpart van de burgemeester

De onderzoekers constateren dat “in verschillende gemeenten de vicevoorzitter een belangrijke counterpart van de burgemeester is”. Tegelijk zien ze grote verschillen tussen gemeenten: over de rol van de vicevoorzitter wordt heel verschillend gedacht. Gemeentegrootte is daarin een belangrijke factor.

Aanbevelingen

“Hoeder van de raad of functie zonder inhoud?” doet aanbevelingen aan raadsleden, burgemeesters, griffiers, beroeps- en belangenverenigingen en de wetgever over rol, positie en kwaliteit van de vicevoorzitter van de raad:

Overschat de rol van de vicevoorzitter niet, maar onderschat haar evenmin;
Voer, met respect voor ieders verantwoordelijkheden, het gesprek over de rol van de vicevoorzitter;
Maak een bewuste afweging ten aanzien van het al dan niet benoemen van een vicevoorzitter;
Maak procesafspraken, kortom een procedure over het keuzeproces om te voorkomen dat de raad ad hoc beslissingen neemt;
Ga na wat de gemeenteraad van een vicevoorzitter verwacht;
Voorkom onnodige politisering;
Zorg dat de vicevoorzitter neutraal kan opereren, maar tegelijk ook ‘gewoon’ raadslid kan zijn – let daarbij in het bijzonder op de positie van de fractievoorzitter als vicevoorzitter;
Bied, waar nodig, trainings- en ontwikkelingsmogelijkheden aan;
Leg de wettelijke bepalingen en het rechtspositiebesluit nog eens langs de meetlat.

Handreiking voor het keuzeproces

De Tilburgse onderzoekers sluiten het rapport af met een handreiking voor het keuzeproces van de vicevoorzitter. Zij formuleren voor dit keuzeproces zeven kernvragen.

In hoofdstuk 8 van het rapport wordt op elke vraag een toelichting gegeven op de keuzes die de raad kan maken, klik hier voor dit hoofdstuk.

Raadsleden- en griffiers over de vicevoorzitter

Raadsleden en griffiers zijn ondervraagd over de rol, keuze, positie en kwaliteiten van de vicevoorzitter van de raad. Deze onderzoeken zijn uitgevoerd door het onderzoeksbureau Overheid in Nederland, in opdracht van Raadslid.Nu voor het onderzoeksrapport “Hoeder van de raad of functie zonder inhoud?”.

Vier opvallende uitkomsten uit het raadsledenonderzoek over de vicevoorzitter zijn: één op de acht gemeenteraden blijkt niet te hebben gesproken over de keuzemogelijkheid die de wet biedt om een vicevoorzitter aan te wijzen in plaats van de raadsnestor. Het voorzitten van de raadsvergadering door de vicevoorzitter is veruit de belangrijkste taak. Opvallend is dat raadsleden verdeeld oordelen over de rol van de vicevoorzitter als het gaat om het bewaken van de kwaliteit van de besluitvorming in de gemeenteraad: 52 procent vindt dat niet (erg) belangrijk terwijl 44 procent dat een (zeer) belangrijke taak van de vicevoorzitter vindt. Ook als het gaat om het bewaken van de integriteit als taak van de vicevoorzitter houden voor- en tegenstanders onder de raadsleden elkaar in evenwicht: volgens 49 procent is het bewaken van de integriteit niet (erg) belangrijk terwijl dat voor 47 procent van de raadsleden juist een (zeer) belangrijke taak wordt beoordeeld.

Voor alle resultaten van het raadsledenonderzoek over de vicevoorzitter klik hier.

Partner van de griffier

De vicevoorzitter is voor 52 procent van de griffiers een belangrijk aanspreekpunt terwijl 43 procent van de griffiers het (helemaal) oneens is met de stelling dat de vicevoorzitter een belangrijk aanspreekpunt is voor de griffier.

Een minimale meerderheid (51 procent) van de griffiers is het (helemaal) oneens met de stelling dat de vicevoorzitter een bijzondere verantwoordelijkheid heeft voor het functioneren van de raad als eenheid.

Voor alle resultaten van het griffiersonderzoek over de vicevoorzitter klik hier.

Bron: Raadslid.Nu, de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, 20 november 2017