Ter lering: Bestuurskrachtonderzoeken in het Gooi. Grave staat aan het begin van een zelfde proces in het Land van Cuijk. Krijgen we straks ook te horen: “Verdeeldheid zwakte van het Land van Cuijk”.
Bestuurskrachtonderzoekers Deloitte geven advies zonder garantie
’Verdeeldheid zwakte van Gooi’
Een kleine tweehonderd raadsleden, wethouders en burgemeesters uit het Gooi, de Vechtstreek en Eemnes hebben maandagavond in hotel-restaurant de Witte Bergen een toelichting gekregen op het bestuurskrachtonderzoek ’Het resultaat telt’ van Deloitte.
Onderzoeker Dirk Louter: “Bestuurskracht is kunnen wat je wil. Als je veel wil, moet je veel bestuurskracht hebben. Als je niet zo heel veel wil, dan kan je dus iets minder bestuurskracht hebben. De bestuurskracht wordt gemeten aan de resultaten. Als u als gemeente of regio drie jaar geleden hebt gezegd: Wij willen dit en u heeft het gehaald, dan zeggen wij dat u bestuurskrachtig genoeg bent om te kunnen wat u wilt.”
Afgezien van Wijdemeren scoren de onderzochte gemeenten Hilversum, Laren, Blaricum en Huizen in het rapport een voldoende. “Maar dat wil niet zeggen dat Wijdemeren slechter bestuurt dan andere gemeenten. Het kan ook zijn dat Wijdemeren meer wil.”
Maar het Gooi is als regio onvoldoende besluitvaardig en onvoldoende in staat een vuist te maken op (boven)regionaal niveau. „In het bijzonder op het gebied van beslissingen over het fysiek domein: economie, bereikbaarheid, wonen, natuur en landschap. Op die terreinen zijn de afgelopen drie jaar wel plannen gemaakt, maar weinig resultaten geboekt. Het is voor u heel moeilijk om fundamentele verschillen in opvatting te overbruggen, met name over de toekomst van het gebied. In uw systeem kan niemand het maken en iedereen kan het breken. En dat is een kwetsbaar systeem op het moment dat je voor zware en ingewikkelde beslissingen staat, waar je het niet honderd procent met elkaar over eens bent. Hoe erg dat is, moet u als gemeenteraden zelf beoordelen.”
Draagvlak
Deloitte legt vier scenario’s voor, van niets doen tot fuseren tot één grote gemeente met 250.000 inwoners. Daarmee de vijfde gemeente in Nederland wordend. Daar tussenin: een regionaal bestuur zonder fusies waarbij gemeenten macht overdragen en er meerderheidsbesluiten kunnen worden genomen, ook ten nadele van een gemeente. Gemeenteraden krijgen dan minder te vertellen. Of fuseren tot maximaal drie gemeenten. Deze optie is als een van de adviezen in het eindrapport beland. Deloitte beseft wel: „Als je het met acht gemeenten niet eens kan worden, kan je het ook met drie gemeenten (onderling, red.) niet eens worden. Die fundamentele zwakte in het systeem los je dan niet op.” Maar alles staat of valt volgens Dirk Louter van Deloitte keihard met: „Een vorm van draagvlak. Je moet er in geloven. Niet iedereen hoeft het er 100 procent mee eens te zijn, misschien zelfs geen meerderheid hiervoor in alle gemeenteraden. Maar er moet wel een bestuurlijke en maatschappelijke beweging zijn die dit ondersteunt. Anders wordt het een kakofonie, en een gevecht dat jaren duurt.”
Vragen
Hieronder een selectie van maandagavond door raadsleden gestelde vragen en de antwoorden van de onderzoekers.
Deloitte beveelt fusie tot maximaal drie gemeenten in het Gooi aan. Maar de enige gemeente die een onvoldoende scoort, Wijdemeren, is een fusieproduct. Hoe rijmt u dat?
“Wijdemeren is inderdaad een fusieproduct van veertien jaar geleden. Er zijn geen garanties, dat is duidelijk. Er zijn in het land ook succesvolle fusiegemeenten.”
Hoe worden 170 raadsleden en 57 collegeleden het eens?
“Bewustwording is een hele belangrijke stap. Dat is de kern van uw vraagstuk. Wij bieden varianten aan. Als u betere oplossingen heeft, graag. Er is niet één zaligmakend model.”
Zijn we bestuurskrachtiger met drie gemeenten of moeten we in één keer doorpakken naar één grote gemeente?
“Garanties zijn er niet. U maakt het met elkaar. Wij hebben de belangrijkste kansen en risico’s aangegeven. Het is uiteindelijk uw afweging.”
Waarom is 2023 gekozen als ingangsdatum?
„Uit het onderzoek blijkt dat u best wel moeilijk tot ingewikkelde besluiten komt en ze ook moeilijk uitvoert. Onze opdracht was daarom, kom niet met abstracte verhalen maar met iets concreets waarmee we aan de slag kunnen.”
Wat gaat er mis als het de gemeenten niet lukt het eens te worden en waarom moet het Gooi een vuist maken richting Amsterdam en andere regio’s?
„U bent onderdeel van een systeem waarin u het haast niet goed kunt doen. Als u dat niet erg vindt, dan blijft het systeem zoals het is, met alle beperkingen van dien. Wat gaat er dan mis? Er zijn verschillende belangen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de economie (werkgelegenheid). Als u zegt dat u op het gebied van media/entertainment in het Gooi voortrekker wilt blijven, dan heeft u niet hetzelfde belang als Amsterdam. Daar zullen afspraken over gemaakt moeten worden. Als het gaat om de woningmarkt, dan heeft u niet hetzelfde belang als Almere. U kunt het zich niet veroorloven zich niet te organiseren.”
In het hele rapport kom je geen burger tegen, wel collegeleden en bestuursbobo’s. Waarom?
„Het gesprek met de burger is iets van de gemeenteraden en bij een aantal gemeenten lopen/liepen die trajecten.”
Wat schiet mijn buurvrouw met dit hele circus over bestuurskracht op? Kunt u dat simpel uitleggen?
“Kunt u uitleggen dat u met 170 raadsleden bij elkaar bent om te praten over het feit dat u op een aantal terreinen niet goed presteert? En dat u er met elkaar uit moet komen om dat te verbeteren?” Verontwaardiging in de zaal: „Nou, nou, nou.” Deloitte: „Het gaat niet om vraagstukken die direct de burger raken, maar vraagstukken waarover gemeenten van mening verschillen en verschillende belangen hebben. Voor dit gebied en de 170 bestuurders is het heel moeilijk om een gezamenlijke lijn te ontwikkelen. Daar hebben we adviezen voor gegeven.”
Vrij nieuw is de regionale samenwerkingsagenda, een versterking van de betrokkenheid gemeenteraden bij regionale besluitvorming. Daar is begrip voor elkaars problemen en oplossingsmogelijkheden. Is daar naar gekeken?
„Uw regionale samenwerkingsagenda is geen strategische agenda. Geen antwoord op het fundamentele onvermogen om bij kernbeslissingen meerderheidsbesluiten af te dwingen. Wij zeggen daarmee niet dat u slecht samenwerkt of als raadsleden geen verantwoordelijkheid neemt.”
Wijdemeren
Op verzoek van raadsleden uit Wijdemeren komt Deloitte een aparte toelichting geven aan de gemeenteraad van Wijdemeren.
In november verwacht de provincie Noord-Holland van iedere gemeenteraad een beoordeling van het onderzoek, de uitslag en de scenario’s, en hoe verder.
In december komt het provinciebestuur, ’als daar aanleiding voor is’, nog langs bij de gemeenteraden voor een gesprek.
Gedeputeerde Jack van der Hoek geeft aan dat gedeputeerde staten in januari of februari 2017 een standpunt gaan innemen en dat bespreken met de Statencommissie. „Na dit derde onderzoek naar het bestuur van Gooi en Vechtstreek willen de provincie en ook uw burgers weten waar ze aan toe zijn. Het kan een van de varianten zijn. Het is aan u als gemeenteraden te besluiten dat over te nemen of iets anders te bedenken. En daarover in gesprek te gaan met de burgers. Als 2023 niet wordt gehaald door de gemeenten, wat dan, was een van de vragen. Daar zou ik niet op vooruit willen lopen. Ik denk dat u aan zet bent. Ik zou de druk vanuit de provincie niet willen verhogen door vanachter deze tafel te zeggen dat als u niet zelf tot een goed besluit komt, dan gaan wij dit of dan gaan wij dat.
De provincie is nog niet aan zet en past een bescheiden rol.”