Als ambtenaren gaan bedenken wat er zou gebeuren als … Het was een bericht in
De Volkskrant met mogelijk grote gevolgen. ‘Ambtelijk Financiën’ had gewoon geïnventariseerd
wat technisch mogelijk is als een volgend kabinet zou willen bezuinigen. Zonder zich te bekommeren over politieke wenselijkheid of haalbaarheid.
De bezuinigsmenukaart in De Volkskrant van 1 juni
Het waren maar mogelijkheden. Als je de huisarts wel onder het eigen risico van de zorgverzekering brengt bespaart dat 775 miljoen. De JSF toch maar afbestellen, scheelt bijna 4 miljard. Ontwikkelingshulp beperken tot noodhulp: 3,7 miljard gewonnen. Niet meer maar 4500 minder voltijds politiemensen: opbrengst 415 miljoen in 2021.
Veel van die ‘mogelijkheden‘ kunnen helemaal niet. Nederland heeft zich in verdragen verplicht aan ontwikkelingshulp te doen. En zo zijn er allerlei redenen waarom bezuinigingen die technisch kunnen, in de praktijk niet kunnen of niet lukken.
Maar de exercitie, die voor een totaal aan 50 miljard bezuinigingen opveegde, is minder onschuldig dan ie op het eerste gezicht lijkt. In 1989 werd door het tweede Paarse kabinet (PvdA, VVD, D66) een aantal ambtelijke werkgroepen ingesteld die ook vrijblijvend moesten inventariseren wat je zou kunnen doen als je 10 of 20 procent moest bezuinigen per ministerie.
Ook toen gebeurde dat zonder politieke instructies en zonder meer dan een globaal oog voor haalbaarheid. Deze Brede Heroverwegingen hebben een grote invloed gehad op latere kabinetten-Balkenende en -Rutte die zich genoodzaakt zagen voor miljarden te bezuinigen.
In een van die werkgroepen is vrij gedetailleerd bedacht wat er de afgelopen jaren met de AWBZ en het persoonsgebonden budget in de langdurige zorg is gebeurd. Sindsdien in zwang geraakte noties over ‘productiviteit in het onderwijs’ zijn toen geformuleerd. Vrijwel alle grote hervormingen van de laatste twintig jaar, met omstreden gevolgen, stammen uit die ambtelijke brainstormgroepen.
Zo objectief en a-politiek als de ‘mogelijkheden’ werden en nu weer worden gepresenteerd, de ervaring leert dat zij gebruikt worden. Zonder dat de impliciete politieke veronderstellingen zichtbaar zijn. Als men bij kabinetsformaties of het opstellen van lastige begrotingen nog een paar miljard moet vinden dan is zo’n menukaart maar wat handig. Dan vallen politieke idealen in het niet bij de concreet ogende getallen.
Ook het huidige kabinet heeft de kans kennelijk niet gegrepen om financiële politiek met een ziel te bedrijven. Men had ook kunnen zeggen: kijk eens wat je kan doen om x en y procent te bezuinigen met behoud bij gelijkblijvende inkomensverschillen. Of: wat kan je doen om de inkomensverschillen z procent te verkleinen? Men had kunnen laten nagaan welke opties er zijn voor verschillende politieke invalshoeken.
Door één pseudo-objective lijst te laten maken (die alleen na het lek in De Volkskrant is gepubliceerd) suggereert het kabinet dat waardenvrij beleid mogelijk is. Dat misverstand is dominant in Den Haag. De praktische politiek maakt er maar wat graag gebruik van. Het leidt tot wantrouwen tegen de politiek en draagt bij aan cynisme en simplisme onder kiezers.
Intussen, in Groot Brittannië nadert het Brexit referendum met rasse schreden. Een van mijn bakens om de Britse politiek te volgen is Peter Kellner. Lees zijn laatste nieuwsbrief. Too close to call.
Een zorgelijke politieke analyse uit de VS. Waarom Trump profiteert naarmate hij meer kiezers ervan doordringt dat Amerika afgebladderd is. Losers for Trump!
Tenslotte, uiterst relevant in een tijd waarin zowel in Frankrijk, Duitsland als Nederland Links verre van zeker is dat regeren tot dankbaarheid van de kiezer leidt, een mooie column van staatsrechtsgeleerde en politiek denker Joop van den Berg op parlement.com. De tragiek van Links is die van de teleurgestelde verwachtingen.
