Malick, maker van twee onbetwiste klassiekers (Badlands en Days of Heaven) en twee eigengereide meesterwerken die niet door iedereen werden omarmd (The Thin Red Line en The New World), verkoopt geen makkelijke spirituele praatjes. Bloedserieus en diepgravend is hij in zijn vijfde film. Het draait om het geloof als beproeving, volwassenwording als het verlies van onschuld, de kunst om lief te hebben als middel tot verzoening en vergeving. En om nog veelomvattender zaken: het ontstaan van de wereld en het leven op aarde, en de uiteindelijke ondergang.

Dat is veel, zelfs voor een film die tweeënhalf uur duurt en de kijker het gevoel geeft in een rondrazende achtbaan te zitten. The Tree of Life is dan ook geen film die zich makkelijk laat behappen. Hij moet bezinken en rustig naechoën, zodat alles enigszins op zijn plek valt.

Dat is niet alleen omdat de inhoud hoge eisen stelt. The Tree of Life is bij vlagen zo mooi, dat ook al die schoonheid even moet neerdalen. Malick toont zich opnieuw een tovenaar met de camera, die als geen ander pure poëzie weet te maken van eenvoudige ingrediënten als bomen, gras, zomeravondlicht en kindergezichten.

Voor zover The Tree of Life een verhaal kent, draait het om Jack, op volwassen leeftijd gespeeld door Sean Penn. Hij worstelt nog steeds met de dood van zijn middelste broer en denkt terug aan hun gezamenlijke jeugd in de jaren vijftig. Het was in veel opzichten een idyllische jeugd in een mooie buitenwijk, met een liefhebbende moeder (Jessica Chastain) en een strenge vader (Brad Pitt). Toch lag daar ook de kiem van Jacks twijfel en schuldgevoel.

Pitt, in een van zijn beste rollen tot nu toe, is een machtige vaderfiguur, een en al onverbiddelijkheid en nauwelijks ingehouden agressie. Hij is niet hardvochtig; hij houdt van zijn drie zoons, maar die liefde is maar sporadisch zichtbaar. Boven alles wil hij zijn kinderen opvoeden tot sterke, van zich af bijtende volwassenen. ‘Er is niets wat je niet kunt bereiken’, houdt hij de jongens voor.

Ondertussen vraagt Jack zich af waar het kwaad in hemzelf vandaan komt, en waarom onschuldigen worden gestraft. Zo is God, krijgt hij in de kerk te horen: Hij stuurt vliegen naar wonden die Hij zou moeten helen. En er is geen schuilplaats in de wereld waar het ongeluk niet langskomt.

Malick filmt het jongensleven rusteloos, vol van dreiging, maar ook vol liefde. Dat een van de broers jong zal sterven, is al aan het begin duidelijk geworden. Het geeft nog meer lading aan de rijke, wonderschone beelden. The Tree of Life is zonder twijfel Malicks meest persoonlijke film tot nu toe; zelf verloor hij ook een broer, maar als vermaard kluizenaar doet hij daarover geen mededelingen.

En dan is er nog dat wonderlijke intermezzo, dat zomaar uit de lucht komt vallen. Een glorieuze visuele weergave van het ontstaan van de aarde – een onderwerp waarover Malick al in de vroege jaren tachtig een film wilde maken – waarin zelfs dinosaurussen voorkomen. Al lijkt het op het eerste gezicht weinig te maken te hebben met de rest van de film, het is een fantastische episode en een toonbeeld van Malicks eigenzinnigheid.

The Tree of Life, bekroond met de Gouden Palm in Cannes, is een tegendraads meesterwerk. Malick roept vaak weerstand op, vooral tegen het einde, wanneer zijn beelden steeds sterker naar kitsch neigen (handen die elkaar raken, deuren die openen naar het licht) en de religieuze symboliek er dik bovenop ligt. En toch haalt de film alle mogelijke bedenkingen ook weer onderuit. Door de wonderbaarlijke montage, de prachtige muziekkeuze en het ongelooflijk precieze, lyrische camerawerk. Maar vooral door de ontroering, die zonder pardon toeslaat.